Vrijwel elke gemeente is – al dan niet gedreven door de Omgevingswet – bezig met het uitwerken of al uitvoeren van beleid voor overheids- en burgerparticipatie. Een goede ontwikkeling. Toch leidt participatie in de praktijk nog lang niet altijd tot gedeelde uitkomsten. De NOS kopte een tijdje geleden al dat burgerparticipatie in de praktijk nog tot teveel conflicten leidt en dat bericht is nog steeds actueel. Inwoners hebben nog te vaak het gevoel dat er weinig met hun inbreng wordt gedaan en dat het allemaal ‘voor de bühne’ is. Hoe kun je dit gevoel bij inwoners voorkomen en zorgen dat participatie daadwerkelijk resultaat oplevert?
1. Betrek de gemeenteraad al voor de start bij het proces
Belangrijke beslissingen gaan uiteindelijk allemaal langs de gemeenteraad. In de praktijk komt het vaak voor dat de gemeenteraad pas aan het einde van een proces de opbrengsten van de participatie ziet. Als de participatie leidt tot een uitkomst waar de raad niet achter staat, zit ze in een spagaat. Houden ze vast aan hun eigen inhoudelijke lijn of volgen ze de uitkomst van het participatieproces? Beide sporen leiden tot een onbevredigende uitkomst. Terwijl participatie juist een interactieve werkwijze is om beleid en/of uitvoering samen met alle partijen vorm te geven. Betrek daarom de gemeenteraad vooraf bij het participatieproces en bespreek hun rol in het proces. Beantwoord daarbij ook de vraag of het primaat of het ultimaat bij de raad ligt. Door gedurende het hele proces de afspraken en de verwachtingen helder te communiceren met de deelnemers aan het participatietraject ontstaat een effectievere samenwerking. Iets waar alle partijen profijt van hebben.
2. Betrek deelnemers bij het gehele proces, niet alleen bij één stap daarin
Binnen de overheid verschuift de aandacht steeds meer van project- naar procesmanagement. Een mooie vooruitgang, want de complexe opgaven waarvoor we staan vragen om een slimme procesaanpak waarin samenwerking met partners de sleutel vormt. Vaak worden partners halverwege het proces betrokken bij één of enkele stappen. De analyse, ambitie en soms ook de oplossingsrichtingen zijn dan al uitgedacht. Deelnemers stappen hierdoor midden in het proces in en hebben slechts een zeer beperkte invloed op zowel de inhoud als het proces. De ruimte die er is om mee te denken en te doen ligt al vast Van echte samenwerking is nauwelijks sprake. Wil de overheid echt nog mijn ideeën horen en wat doet ze er dan nu nog mee? Neem deelnemers kortom vanaf het allereerste begin mee en maak bij de start goede afspraken over onder meer de processtappen en de planning. Pas als je samen het proces hebt doorgenomen, start het gesprek over de inhoud.
3. Investeer naast middelen en werkvormen óók in houding en gedrag
Bij burger- en overheidsparticipatie ligt vaak de nadruk op creatieve werkvormen en middelen. Nu in coronatijd schieten de oplossingen voor e-participatie als paddenstoelen uit de grond. Een middel werkt echter niet als het met de verkeerde intenties wordt ingezet. Bijvoorbeeld om snel meningen op te halen om de participatiestap in het traject af te vinken. Inwoners, ondernemers en vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties prikken daar feilloos doorheen en voelen zich niet serieus genomen als ze speler zijn in een ‘verplicht nummer’. Samenwerking waarin deelnemers het gevoel hebben dat hun stem serieus is genomen en ze invloed hebben, leidt tot meer tevredenheid met het proces en het eindresultaat. Laatst hoorde ik een projectleider bij een gemeente tijdens de briefing voorafgaande aan een bewonersbijeenkomst nog letterlijk zeggen: “Jongens, ons doel is dat we aan het einde van de avond draagvlak hebben voor ons plan.” Dat heeft met participatie niets te maken. Je kunt het dan beter laten. Om echt resultaat uit een samenwerking te halen is het belangrijk dat je met de juiste intenties aan een samenwerking begint. Dat je daadwerkelijk geïnteresseerd bent in de mening van anderen. En ervan overtuigd bent dat verschillende inzichten tot een beter resultaat leiden.
Ik zie dat participatieprocessen nog te vaak starten omdat het nu eenmaal hoort in deze tijd. Die processen leveren niet het gewenste resultaat op. Schadelijker nog, ze kunnen leiden tot een slechtere relatie tussen de overheid en de samenleving. Zonde en volkomen onnodig. Beschouw participatie als een middel om de samenwerking met partners te verbeteren en vervolgens met elkaar tot betere en duurzame oplossingen te komen. Als je vanuit oprechte interesse in anderen de samenwerking aangaat, leidt het proces niet alleen voor jou maar zeker ook voor anderen tot opbrengsten die vooraf voor onmogelijk werden gehouden.
