Het burgerberaad staat volop in de belangstelling. Veel landelijke, regionale en lokale overheden experimenteren ermee of hebben in programma’s en akkoorden vastgelegd om dit op korte termijn te gaan doen. Opvallend daarbij is dat het lijkt of sommige overheden het burgerberaad als synoniem voor participatie zien. ‘Wij willen meer aan participatie doen, dus we organiseren een burgerberaad’ of ‘We organiseren een burgerberaad, dus we zijn goed met participatie bezig’. Een nuancering is dan op zijn plaats. Het burgerberaad is in specifieke situaties een prachtig instrument, maar zeker geen panacee tegen alle kwalen.
Het kan in specifieke situaties helpen om een gelote groep inwoners los van partijpolitiek te laten nadenken over onderwerpen die gevoelig liggen. Omdat een burgerberaad de groep de tijd biedt om een onderwerp goed uit te diepen, ontstaan er vaak nieuwe breed gedragen oplossingen. En omdat de oplossing van een groep bewoners komt, wordt deze in de regel ook geaccepteerd / gedragen door de lokale samenleving. Het instrument kent echter ook enkele specifieke aandachtspunten en nadelen en daarom vraagt de inzet van een burgerberaad een zorgvuldige afweging.
Vraagstukken
Het burgerberaad is een geschikt instrument in de volgende situaties:
- Het onderwerp staat dicht bij de inwoners. Het onderwerp leeft en mensen zijn bereid / zien de meerwaarde om er intensief over in gesprek te gaan;
- Er is sprake van een complex vraagstuk waarbij meerdere perspectieven, belangen en waarden een rol spelen. Het burgerberaad kan helpen om verschillende standpunten samen te brengen. Het kan helpen bij het begrijpen van de nuances, het identificeren van gemeenschappelijke grond en het vinden van oplossingen die bredere steun hebben;
- Voor het thema hoef je niet grondig ingevoerd te zijn om er een mening over te hebben, maar het vraagstuk vraagt wel verdieping om met elkaar tot gedragen oplossingen te komen;
- Het vraagstuk is niet te abstract, maar tegelijkertijd ook niet te concreet en praktisch;
- De raad durft mandaat te geven. De raad moet vooraf de voorwaarden kunnen en willen formuleren waar onder de uitkomsten van een burgerberaad worden overgenomen;
- Er is niet te veel tijdsdruk. Het vraagt immers tijd van het burgerberaad om aanbevelingen uit te werken.
Het burgerberaad is minder geschikt in de volgende situaties:
- Het onderwerp heeft betrekking op een specifieke locatie en een deel van de inwoners heeft een bijzonder belang;
- Het maatschappelijke vraagstuk vraagt om bewustwording of gedragsverandering van alle inwoners. Bij een burgerberaad maakt een relatieve kleine groep die verandering dan door, maar de grote groep niet-deelnemers blijft mogelijk achter;
- Er is beperkte ruimte voor het burgerberaad om advies uit te brengen, bijvoorbeeld omdat de raad vooraf geen kaders kan / durft vast te stellen omdat het zelf invloed wil hebben of omdat er een patstelling is in de raad op basis van partijpolitieke standpunten.
Aandachtspunten
- Het burgerberaad werkt met een loting, waardoor de kans groot is dat er mensen deelnemen die normaal gesproken niet vanzelf betrokken zijn. In de praktijk blijkt (uit evaluaties van afgeronde burgerberaden) dat de daadwerkelijke deelname echter nog steeds niet altijd representatief / divers is. Vooral de theoretisch opgeleiden nemen de uitnodiging aan, terwijl andere groepen overwegend niet ingaan op de uitnodiging en ervoor kiezen om niet aan het beraad deel te nemen. In theorie is representativiteit een groot voordeel van het burgerberaad, in de praktijk komt dit voordeel er dus (nog) niet altijd uit.
- Een burgerberaad is een kostbaar instrument en vraagt veel organisatie. Om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk mensen kunnen deelnemen en met elkaar tot een besluit kunnen komen, is veel ondersteuning en voorbereiding nodig. Denk aan onafhankelijke gespreksleiders, scholing, kinderopvang, mantelzorg, vervoer, maaltijden, eventueel de mogelijkheid om hybride deel te nemen, etc. Een burgerberaad vraagt een grotere investering dan veel andere participatie-instrumenten en kan dus het beste worden ingezet als de inschatting is dat andere participatie-instrumenten niet tot hetzelfde / gewenste resultaat leiden.
- In situaties waarin er diepe verdeeldheid en maatschappelijke conflicten bestaan, kan een burgerberaad fungeren als een forum voor dialoog en consensusopbouw. Door willekeurig geselecteerde burgers bij elkaar te brengen en hen de ruimte te geven om naar elkaar te luisteren en samen te werken, kan een burgerberaad bijdragen aan het bevorderen van begrip, vertrouwen en gezamenlijke besluitvorming. Als de maatschappelijke kloven en polarisatie echter te groot zijn, kan het moeilijk zijn om een burgerberaad op een constructieve manier te laten functioneren. Als er een gebrek is aan vertrouwen, respect en bereidheid om naar elkaar te luisteren, kan een burgerberaad leiden tot verdere verdeeldheid en frustratie in plaats van tot consensus.
- Bij een burgerberaad gaat een specifieke groep inwoners zich in een thema verdiepen. Dit geeft hen een (kennis)voorsprong ten opzichte van inwoners die wellicht ook betrokken willen zijn. Bovendien kunnen mensen die niet in de loting vallen, maar wel goede ideeën en energie hebben zich buitengesloten voelen. Insluiting en uitsluiting gaan hand in hand. En in die zin staat een loting haaks op het uitgangspunt: “iedereen die dat wil, moet mee kunnen doen”. Het is dus belangrijk dat niet-deelnemers het proces goed kunnen volgen en ook hun mening kunnen inbrengen.
- De term ‘burgerberaad’ impliceert dat uitsluitend inwoners deelnemen aan het instrument. En in de praktijk is dit ook vaak het geval. Ook ondernemers en maatschappelijke organisaties zijn echter vaak bij het onderwerp betrokken of ervaren in de toekomst consequenties van een uitkomst van een burgerberaad. Het is daarom belangrijk deze groepen goed in het proces te betrekken.
Vragen vooraf
Het is kortom essentieel om de specifieke context, doelstellingen en uitdagingen van een situatie te evalueren voordat besloten wordt of een burgerberaad een geschikt instrument is om te gebruiken. Hierbij is het goed in ieder geval de volgende vragen te beantwoorden:
- Wat is de maatschappelijke opgave die speelt?
- Welke kaders gelden voor deze opgave? Is de raad in staat om die kaders te bevestigen en kan zij vervolgens ruimte geven aan de lokale samenleving om binnen die kaders oplossingen uit te werken?
- Wat is binnen de kaders de exacte vraag waarover we met de lokale samenleving in gesprek willen? En welke groepen (inwoners, ondernemers en/of maatschappelijke organisaties) kunnen die vraag het beste beantwoorden?
- Met behulp van welk participatie-instrument of met welke mix aan instrumenten kunnen we de vraag het beste beantwoorden? Is het burgerberaad alles overziende het meeste geschikte instrument?
Heb jij ervaring met het organiseren van een burgerberaad en onderschrijf je bovenstaande aandachtspunten of juist niet? Laat het weten! Uiteindelijk gaat het niet om het middel, maar is het belangrijk om met elkaar kennis te blijven ontwikkelen om tot zo goed mogelijke samenwerkingen tussen overheden en samenleving te komen.
